زمانی که کلیه‌ها به‌درستی کار نمی‌کنند، می‌توان با فرآیندی به نام دیالیز مواد زائد و مایعات اضافی را از خون جدا کرد. در یکی از مرسوم‌ترین انواع دیالیز به‌طور معمول خون وارد یک دستگاه می‌شود تا عملیات تصفیه روی آن انجام شود. در حالت طبیعی کلیه‌ها مسئول تصفیه کردن خون هستند. کلیه‌ها مواد مضر و مایعات اضافی را از خون بر می‌دارند و به ادرار تبدیل می‌کنند که بتوان آن‌ها به راحتی دفع نمود.
چرا به دیالیز نیاز داریم؟
اگر کلیه‌ها از کار بیفتند مانند کسی که به بیماری مزمن کلیه (نارسایی کلیه) مبتلاست، دیگر کلیه‌ها نمی‌توانند خون را به درستی تصفیه کنند و ممکن است سطح مواد مضر و مایعات اضافی در بدن به حد خطرناکی برسد. در این وضعیت ناخوشایند، اگر کاری نکنیم، ممکن است علائم بسیار نامطلوب و حتی کشنده پدیدار شود. با انجام دیالیز مواد ناخواسته و مایعات مازاد از خون خارج می‌گردد و از بروز این وضعیت ناخوشایند جلوگیری می‌شود.
چه مدت به دیالیز نیاز خواهیم داشت؟
بستگی دارد. در برخی موارد، نارسایی کلیه به صورت یک مشکل موقت پیش می‌آید. طبیعی است وقتی کلیه‌ها خوب شدند، دیگر به دیالیز احتیاج نداریم. اما در برخی موارد، نارسایی کلیه طوری است که فرد به پیوند کلیه نیاز پیدا می‌کند. همیشه این امکان وجود ندارد که پیوند کلیه بلافاصله و زود انجام شود؛ بنابراین لازم است بیمار مرتب دیالیز انجام دهد تا زمانی که اهداکننده مناسب برای پیوند کلیه پیدا شود. پیوند کلیه یک عمل جراحی بزرگ به‌شمار می‌آید. اگر امکان انجام عمل جراحی پیوند کلیه برای کسی وجود نداشته باشد، آن وقت شاید لازم باشد برای بقیه‌ی عمر، دیالیز انجام دهد.
در فرآیند دیالیز چه اتفاقی می‌افتد؟
در ابتدا دو نوع اصلی دیالیز را با هم مرور می کنیم:
همودیالیز (دیالیز با دستگاه)
دیالیز صفاقی
همودیالیز یا همان دیالیز با دستگاه، پرکاربردترین نوع دیالیز است و اطلاعات مردم درباره‌ی آن بیشتر است. در روند همودیالیز، یک سوزن در محدوده بازو یا گاهی ران وارد بدن می‌شود که به یک لوله متصل است. خون از راه این لوله به دستگاه دیالیز در بیرون از بدن انتقال می‌یابد. دستگاه دیالیز خون را تصفیه می‌کند و خون تصفیه شده را از راه یک لوله‌ی دیگر به بدن وارد می‌کند. این کار به طور معمول هفته‌ای سه روز باید انجام شود و هر نوبت آن حدود ۴ ساعت طول می‌کشد. این کار بیشتر اوقات در بیمارستان یا در یک مرکز دیالیز بیرون بیمارستان انجام می‌شود، اگرچه در منزل هم قابل اجراست.
پیش از آنکه درباره‌ی دیالیز صفاقی توضیح دهیم، باید بدانید که اعضای درون شکم مانند معده و روده توسط یک لایه لیفی شکل پوشیده شده‌اند که «صفاق» نامیده می‌شود. صفاق این اعضا را از دیواره‌ی داخلی شکم جدا می‌سازد. در دیالیز صفاقی به جای دستگاه از این لایه به عنوان صافی (فیلتر) برای تصفیه خون استفاده می‌شود. همانند کلیه، صفاق دارای هزاران رگ خونی ریز است که آن را به یک دستگاه صافی کارآمد تبدیل می‌کند. پیش از شروع این درمان یک جراحی کوچک در ناحیه‌ی نزدیک ناف انجام می‌شود و از راه یک برش، لوله باریکی به‌نام کاتتر (catheter) در این برش قرار داده می‌شود که به داخل شکم (فضای صفاقی) راه می‌یابد. این لوله برای همیشه در اینجا باقی می‌ماند. یک مایع مخصوص از راه کاتتر به فضای صفاقی پمپ می‌شود. همین‌طور که خون در رگ‌های صفاقی از مجاورت این مایع می‌گذرند، مواد مضر و مایعات اضافی از خون به مایع دیالیز صفاقی جذب می‌شوند. پس از چند ساعت که این مایع در شکم ماند، به بیرون تخلیه می‌شود و توسط مایع دیالیز تازه جایگزین می‌شود. به طور معمول هر روز به ۴ بار تعویض مایع نیاز داریم و این کار هر بار حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه زمان می‌برد. دیالیز صفاقی چند نوع دارد که دو نوع آن بیشتر به کار گرفته می‌شوند. دیالیز صفاقی سیار مداوم به دستگاه نیازی ندارد اما دیالیز صفاقی خودکار با کمک یک دستگاه خانگی در منزل صورت می‌پذیرد. انتخاب نوع دیالیز به‌طور معمول بیشتر به ترجیح ما بستگی دارد.
عوارض دیالیز چه هستند؟
خارش پوست و گرفتگی عضلات از شایع‌ترین عوارض جانبی دیالیز به شمار می‌آیند. کسانی که تحت دیالیز هستند، به طور معمول بیشتر از دیگران احساس خستگی می‌کنند. در دیالیز صفاقی احتمال عفونت صفاق وجود دارد و باید در رعایت بهداشت اطراف ناف و اصول مربوطه دقت کرد.